സമീപകാല സാഹിത്യ ചരിത്രത്തില്‍ ഏറ്റവും വിവാദം സൃഷ്ടിച്ച പുസ്തകങ്ങളിലൊന്നാണ് സല്‍മാന്‍ റുഷ്ദിയുടെ "ദ സാത്താനിക് വേഴ്സസ്". മാജിക്കല്‍ റിയലിസത്തിന്റെ മികച്ച ഉദാഹരണമായാണ് സാഹിത്യരംഗത്തെ പ്രമുഖര്‍ പുസ്തകത്തെ വിലയിരുത്തുന്നത്. എന്നാല്‍, മുസ്ലീം മതവിശ്വാസികളുടെ വികാരത്തെ വ്രണപ്പെടുത്തുന്ന പ്രമേയം എന്ന ആരോപണമാണ് ദ സാത്താനിക് വേഴ്സിനെയും റുഷ്ദിയെയും വെറുക്കപ്പെട്ടവരാക്കിയത്. മതപരമായ തത്വങ്ങളെ റുഷ്ദി വെല്ലുവിളിക്കുകയോ, പരിഹസിക്കുകയോ, ചിലപ്പോഴൊക്കെ കടന്നാക്രമിക്കുകയോ ചെയ്യുന്നു എന്നതായിരുന്നു പ്രധാന വിമര്‍ശനം. എന്നാല്‍ ദ സാത്താനിക് വേഴ്സ് ഇസ്ലാമിനെക്കുറിച്ചുള്ള പുസ്തകമല്ലെന്നാണ് എഴുത്തുകാരന്റെ ഭാഷ്യം. കുടിയേറ്റം, വിഭജിക്കപ്പെട്ടവര്‍, സ്വഭാവ-പരിസ്ഥിതി മാറ്റം, പ്രണയം, മരണം, ലണ്ടന്‍, ബോംബെ എന്നിവയെക്കുറിച്ചാണ് നോവല്‍ പറയുന്നത്. പാശ്ചാത്യ ഭൗതികവാദത്തിന്റെ ശാസനകളെയാണ് അവതരിപ്പിച്ചിരിക്കുന്നതെന്നും റുഷ്ദി പറയുന്നു. പക്ഷേ, ഭാവനയുടെയും സ്വപ്നത്തിന്റേയും ചിറകിലേറി റുഷ്ദി കൊളുത്തിവിട്ട പ്രമേയം മുസ്ലീം മതവിശ്വാസികളെ അത്രമേല്‍ അലോസരപ്പെടുത്തി. അത് പലയിടത്തും കലാപങ്ങള്‍ സൃഷ്ടിച്ചു. റുഷ്ദി മാത്രമല്ല, പുസ്തകം വിവര്‍ത്തനം ചെയ്തവരും, പ്രസിദ്ധീകരിച്ചവരുമൊക്കെ ആക്രമണങ്ങള്‍ക്ക് ഇരയായി. പല രാജ്യങ്ങളിലും പുസ്തകം നിരോധിക്കപ്പെട്ടു. അത്തരമൊരു തീരുമാനം ആദ്യമെടുത്തത് ഇന്ത്യയായിരുന്നു. മൂന്നര പതിറ്റാണ്ടിനൊടുവില്‍, കഴിഞ്ഞദിവസം പുസ്തകത്തിനുള്ള വിലക്ക് സുപ്രീംകോടതി നീക്കി. പുസ്തകത്തിന് വിലക്കേര്‍പ്പെടുത്തിയ വിജ്ഞാപനം ഹാജരാക്കാന്‍ കേന്ദ്ര സര്‍ക്കാരിന് കഴിയാതിരുന്ന സാഹചര്യത്തിലായിരുന്നു കോടതിയുടെ വിധി. യഥാര്‍ത്ഥത്തില്‍ ദ സാത്താനിക് വേഴ്സസ് എന്ന പുസ്തകത്തിന് ഇന്ത്യയില്‍ വിലക്ക് ഉണ്ടായിരുന്നോ? അത്തരമൊരു തീരുമാനത്തിലേക്ക് അന്നത്തെ രാജീവ് ഗാന്ധി സര്‍ക്കാരിനെ നയിച്ച രാഷ്ട്രീയ സാഹചര്യം എന്തായിരുന്നു?

റുഷ്ദിയുടെ മാജിക്കല്‍ റിയലിസം
1988 സെപ്റ്റംബര്‍ 26നാണ് റുഷ്ദിയുടെ നാലാമത്തെ പുസ്തകമായ ദ സാത്താനിക് വേഴ്സസ് ബ്രിട്ടനില്‍ പുറത്തിറക്കിയത്. ബോംബെയില്‍നിന്ന് ലണ്ടനിലേക്കുള്ള യാത്രക്കിടെ, സിഖ് തീവ്രവാദികള്‍ തട്ടിയെടുത്ത വിമാനം ബോംബ് സ്ഫോടനത്തില്‍ തകരുന്നു. അവശേഷിക്കുന്നത് ജിബ്രീല്‍ ഫരിഷ്തത, സലാദിന്‍ ചാംച എന്നിങ്ങനെ രണ്ടുപേര്‍ മാത്രം. ജിബ്രീല്‍ ഫരിഷ്തത മലാഖയായി മാറുന്നു. അവര്‍ക്ക് കൂട്ടായി സ്വപ്നങ്ങളുടെ വലിയൊരു സഞ്ചയമുണ്ട്. സലാദിന്‍ തിന്മയുടെ പ്രതീകവുമാകുന്നു. ഇവര്‍ തമ്മിലുള്ള പോരാട്ടം പറയുന്ന നോവലില്‍, സബ് പ്ലോട്ടില്‍ മറ്റൊരു കഥ സംഭവിക്കുന്നുണ്ട്. മഹൗണ്ട് എന്ന പേരുള്ള കഥാപാത്രം ജഹീലിയ എന്ന ബഹുദൈവാരാധനയുള്ള നഗരത്തിലെത്തി, ഏകദൈവ മതം കണ്ടെത്താനുള്ള ശ്രമം നടത്തുന്നു. എന്നാല്‍ മൂന്ന് ദൈവങ്ങളെ ആരാധിക്കാന്‍ അദ്ദേഹത്തിന് ദര്‍ശനം ലഭിക്കുന്നു. അത് പിശാചിനാല്‍ സംഭവിച്ച വെളിപ്പെടുത്തലാണെന്ന് പിന്നീട് മഹൗണ്ട് തിരിച്ചറിയുന്നതും ബന്ധപ്പെട്ടുണ്ടാകുന്ന സംഭവങ്ങളുമാണ് അവിടെ വിവരിക്കുന്നതാണ്. ഇതാണ് മുസ്ലീം മതവിശ്വാസികളെ അലോസരപ്പെടുത്തിയത്. മുഹമ്മദ് നബിയെയും ഖുര്‍ആനിന്റെ ദൈവികതയിലും സംശയം ജനിപ്പിക്കുന്ന തരത്തിലാണ് റുഷ്ദി കഥാപാത്രങ്ങളെ അവതരിപ്പിച്ചിരിക്കുന്നതെന്ന് ചൂണ്ടിക്കാട്ടിയായിരുന്നു കലാപം. ജിബ്രീല്‍ (ഗബ്രിയേല്‍) മാലാഖ പ്രവാചകന്‍ മുഹമ്മദ് നബിയെ സന്ദര്‍ശിച്ച്, 22 വര്‍ഷത്തോളം ദൈവവചനങ്ങള്‍ ഓതി. മുഹമ്മദ് നബി ഇവ തന്റെ അനുയായികളോട് ആവര്‍ത്തിച്ചു. ഇവ പിന്നീട് എഴുതപ്പെട്ടതാണ് ഖുര്‍ആനിലെ വാക്യങ്ങളും അധ്യായങ്ങളുമായി മാറിയതെന്നാണ് മുസ്ലീം വിശ്വാസം. ഈ സത്തയെ റുഷ്ദി നോവലിലേക്ക് മാറ്റി, മുഹമ്മദിന് പകരം പിശാചിനാല്‍ പ്രചോദിതനായ മഹൗണ്ടിനെ കൊണ്ടുവന്നു എന്നായിരുന്നു വിമര്‍ശനം. ബ്രിട്ടനു പുറത്തേക്ക് കലാപം വ്യാപിച്ചു. മുസ്ലീങ്ങളുടെ വിശ്വാസത്തെയും വികാരത്തെയും ഹനിക്കുന്ന പുസ്തകം ചുട്ടെരിക്കപ്പെട്ടു.

ആദ്യ നടപടി- ഇന്ത്യയില്‍നിന്ന്
ഇസ്ലാമിക രാജ്യങ്ങളില്‍നിന്നായിരുന്നു സാത്താനിക് വേഴ്സസിനും റുഷ്ദിക്കുമെതിരെ കടുത്ത പ്രതിഷേധം ഉയര്‍ന്നത്. എന്നാല്‍, പുസ്തകത്തിനെതിരെ ആദ്യം നടപടിയെടുത്തത് ഇന്ത്യയായിരുന്നു. പുസ്തകം പുറത്തിറങ്ങി, രണ്ടാഴ്ച തികയുംമുന്‍പേയായിരുന്നു രാജീവ് ഗാന്ധി സര്‍ക്കാരിന്റെ നടപടി. 1988 ഒക്ടോബര്‍ അഞ്ചിന് കേന്ദ്ര ധനമന്ത്രാലയം കസ്റ്റംസ് ആക്ട് പ്രകാരം, പുസ്തകം ഇന്ത്യയിലേക്ക് ഇറക്കുമതി ചെയ്യുന്നത് നിരോധിച്ചു. പ്രത്യക്ഷത്തില്‍ പുസ്തകത്തിന് വിലക്ക് ഇല്ലായിരുന്നെങ്കിലും, ഫലത്തില്‍ ഇറക്കുമതി നിരോധനം അതിന് കാരണമായി. പ്രതിപക്ഷ നിരയിലെ ജനതാ പാര്‍ട്ടി എംപിയായിരുന്ന മുസ്ലീം പണ്ഡിതന്‍ സയീദ് ഷഹാബുദ്ദീന്‍, സല്‍മാന്‍ ഖുര്‍ഷിദിന്റെ പിതാവും കോണ്‍ഗ്രസ് എംപിയുമായിരുന്ന ഖുര്‍ഷീദ് ആലം ഖാന്‍ തുടങ്ങിയ മുസ്ലീം ജനപ്രതിനിധികളുടെ സമ്മര്‍ദങ്ങള്‍ക്ക് വഴങ്ങിയായിരുന്നു രാജീവ് ഗാന്ധിയുടെ തീരുമാനം. പുസ്തകം മുസ്ലീം മതവിശ്വാസത്തെ അവഹേളിക്കുന്നതാണെന്നായിരുന്നു ഷഹാബുദ്ദീന്റെ വാദം. പുസ്തകം ഇന്ത്യയിലെത്തുന്നത് വലിയ ക്രമസമാധാന പ്രശ്നങ്ങള്‍ക്ക് കാരണമാകും. അതിനാല്‍ നിരോധിക്കണമെന്നായിരുന്നു മുസ്ലീം സമുദായത്തെ കൂട്ടുപിടിച്ച് ഷഹാബുദ്ദീന്‍ ആവശ്യപ്പെട്ടത്. രാജ്യത്തെ ക്രമസമാധാനത്തെ ബാധിക്കുമെന്ന അഭിപ്രായത്തെ ഖുര്‍ഷീദ് ആലം ഖാന്‍ ഉള്‍പ്പെടെ കോണ്‍ഗ്രസ് നേതാക്കളും ശരിവച്ചതോടെയാണ് രാജീവ് ഗാന്ധി സര്‍ക്കാര്‍ പുസ്തകത്തിന്റെ ഇറക്കുമതി നിരോധിക്കുന്നത്. മാത്രമല്ല, കേന്ദ്ര ആഭ്യന്തര മന്ത്രാലയം റുഷ്ദിക്ക് ഇന്ത്യയിലേക്ക് വരുന്നതിന് വിലക്കും ഏര്‍പ്പെടുത്തി. 11 വര്‍ഷങ്ങള്‍ക്കിപ്പുറം അടല്‍ ബിഹാരി വാജ്പേയ് സര്‍ക്കാരിന്റെ കാലത്താണ് റുഷ്ദിയുടെ യാത്രാവിലക്ക് എടുത്തുമാറ്റിയത്. അപ്പോഴും, പുസ്തകത്തിനുള്ള ഇറക്കുമതി വിലക്ക് തുടര്‍ന്നു.

ഇറക്കുമതി വിലക്കിന്റെ രാഷ്ട്രീയം
ദ സാത്താനിക് വേഴ്സസ് പുറത്തിറങ്ങി പത്ത് ദിവസങ്ങള്‍ക്കിപ്പുറം ഇന്ത്യ കൈക്കൊണ്ട തീരുമാനം അമ്പരപ്പിക്കുന്നതായിരുന്നു. പുസ്തകത്തിന്റെ ഇറക്കുമതി നിരോധനത്തിന് സമ്മര്‍ദം ചെലുത്തിയവരും തീരുമാനമെടുത്തവരുമൊന്നും നോവല്‍ അപ്പോള്‍ വായിച്ചിരുന്നില്ല. പുസ്തകത്തിലെ ചില ഭാഗങ്ങളും, മാധ്യമങ്ങളില്‍ വന്ന റുഷ്ദിയുടെ അഭിമുഖവും മാത്രം കണക്കിലെടുത്തായിരുന്നു അത്തരമൊരു തീരുമാനം. ഖുശ്വന്ത് സിങ് ഇല്ലസ്ട്രേറ്റഡ് വീക്കിലിയില്‍ എഴുതിയ നിരൂപണമായിരുന്നു എല്ലാവരുടെയും പ്രധാന ആയുധം. നോവല്‍ അപകടകാരിയാണെന്നും ഇന്ത്യയില്‍ നിരോധിക്കുന്നതാകും ഉചിതമെന്നുമായിരുന്നു ഖുശ്വന്തിന്റെ വിലയിരുത്തല്‍. അതിന്റെ ചുവടുപിടിച്ചാണ് ഷഹാബുദ്ദീന്‍ രാജീവ് ഗാന്ധിക്കുമേല്‍ സമ്മര്‍ദം ചെലുത്തിയത്. ഇതോടെ, നോവലിലെ ഭാഗങ്ങള്‍ വളച്ചൊടിക്കാനും ദുരുപയോഗം ചെയ്യാനും സാധ്യതയുണ്ടെന്ന് ചൂണ്ടിക്കാട്ടി സര്‍ക്കാര്‍ പുസ്തകത്തിന്റെ ഇറക്കുമതി നിരോധിച്ചു. എന്നാല്‍ ഇതിനെല്ലാം അപ്പുറം ചില സങ്കുചിത രാഷ്ട്രീയ താല്‍പ്പര്യങ്ങള്‍ കൂടിയുണ്ടായിരുന്നു രാജീവ് ഗാന്ധിയുടെ തീരുമാനത്തിന്. അന്നത്തെ രാഷ്ട്രീയ-സാമുഹിക സാഹചര്യങ്ങള്‍ പരിശോധിച്ചാല്‍ അത് മനസിലാകും.

1984ലെ സിഖ് കലാപത്തിനുശേഷം മത-വിശ്വാസ കാര്യങ്ങളില്‍ തീരുമാനമെടുക്കുന്നതില്‍ കോണ്‍ഗ്രസ് സര്‍ക്കാര്‍ കടുത്ത പ്രതിസന്ധി നേരിട്ടിരുന്നു. 1985ലെ ഷാ ബാനോ കേസില്‍ സുപ്രീംകോടതി വിധിയെ മറികടക്കാന്‍ നിമയനിര്‍മാണം വരുന്നതും അങ്ങനെയാണ്. മുസ്ലീം സ്ത്രീകള്‍ക്ക് വിവാഹമോചനത്തിനുശേഷം ജീവനാംശം നല്‍കണമെന്ന കോടതി വിധി മുസ്ലീം വ്യക്തിനിയമത്തിന് എതിരാണെന്ന യാഥാസ്ഥിതികരുടെ കടുത്ത എതിര്‍പ്പിനും പ്രതിഷേധത്തിനും വഴങ്ങിയായിരുന്നു സര്‍ക്കാരിന്റെ നിയമനിര്‍മാണം. അതിനിടെ, സര്‍ക്കാര്‍ മുസ്ലീം പ്രീണനം തുടരുന്നുവെന്ന ആരോപണവുമായി ഹൈന്ദവ സംഘടനകളും നേതാക്കളും രംഗത്തെത്തി. ഇതിനു പിന്നാലെയാണ് 1986ല്‍, ബാബറി മസ്ജിദില്‍ ഹിന്ദുക്കള്‍ക്ക് ആരാധനയ്ക്കുള്ള നിയന്ത്രണം നീക്കണമെന്ന ഹര്‍ജിയില്‍ രാജീവ് ഗാന്ധി സര്‍ക്കാര്‍ അനുകൂല നിലപാട് സ്വീകരിക്കുന്നത്. അതുവരെ ഹിന്ദു പുരോഹിതന് വാര്‍ഷിക പൂജ ചെയ്യുന്നതിന് മാത്രമായിരുന്നു അനുമതിയുണ്ടായിരുന്നത്. നിയന്ത്രണം നീക്കിയതോടെ, ഹിന്ദുക്കളായ എല്ലാവര്‍ക്കുമായി മസ്ജിദ് തുറന്നുനല്‍കി.